Η κατάθλιψη ως ψυχική διαταραχή και η αντιμετώπιση της μέσα από την ορθόδοξη πατερική ψυχοθεραπεία. Μέρος Β΄

Η κατάθλιψη ως ψυχική διαταραχή και η αντιμετώπιση της μέσα από την ορθόδοξη πατερική ψυχοθεραπεία.

Μέρος Β΄

Φαίνεται μέσα από τα κείμενα των Πατέρων η διαχρονικότητα των θέσεων τους η οποία αγγίζει τον σύγχρονο άνθρωπο και δίνει τρόπους αντιμετώπισης των σύγχρονων προβλημάτων.  Αναφέραμε στο προηγούμενο τεύχος ότι οι λύσεις για την αντιμετώπιση της αθυμίας –κατάθλιψης είναι κυρίως πνευματικές. Βασική προϋπόθεση είναι η θέληση του ανθρώπου να θεραπευτεί από την ψυχική διαταραχή που προκαλεί η κατάθλιψη.

 Οι πατέρες τοποθετούν ως πρώτο θεραπευτικό μέσο την προσευχή η οποία συνοδεύεται από την υπομονή. Η προσευχή είναι αυτή που δεν επιτρέπει στους λογισμούς να εισβάλουν στη σκέψη του ανθρώπου. Η προσευχή –ως άμεση επικοινωνία με το Θεό-δηλώνει την εμπιστοσύνη της υπάρξεως του ανθρώπου στα χέρια του Θεού. Δίνει δύναμη στον άνθρωπο και τον προστατεύει από την επίδραση του διαβόλου. Μάλιστα οι Πατέρες πολύ συχνά συμβουλεύουν να καταφεύγουμε στην  προσευχὴ του Ἰησοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ἐλέησον μὲ» που εμφανίζει πολλά πλεονεκτήματα στο συγκεκριμένο πεδίο. Από τη μια πλευρά, εξαιτίας της σύντομης διατύπωσης της, μπορεί να αντικρούει αμέσως την προσβολή του νου και να τον κρατά σε εγρήγορση και από την άλλη πλευρά επιτρέπει να συμβαδίζει με τη νήψη και να αποτελεί ισχυρή δύναμη εναντίον των λογισμών –σκέψεων και των υποκινητών τους, όπως λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης.

Με την προσευχή ο άνθρωπος ζητά και λαμβάνει τη Χάρη που τον βοηθάει και με την οποία νικάει τους λογισμούς. Όπως αναφέρει ο Άγιος Φιλόθεος Σιναϊτης «φωνούμενος ὁ Ἰησοῦ, ἐκδιώκει δαίμονας σὺν φαντασίαις αὐτῶν». Χωρίς την προσευχή ο άνθρωπος θα παρέμενε εγκλωβισμένος στις δικές του δυνάμεις, τις ανεπαρκείς, να του εξασφαλίσουν  τη νίκη απέναντι σε τόσους πανούργους αντιπάλους. Ο Άγιος Ησύχιος ο Ιεροσολυμίτης φθάνει να επιβεβαιώσει ότι «Ἀδύνατόν [ἐστιν] ἐκδιώξαι προσβολὴν λογισμοῦ πονηροῦ, χωρὶς ἐπικλήσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ»(Ἡσύχιος Ἱεροσ. Περὶ νήψεως). Πραγματικά με την προσευχή, ο άνθρωπος παίρνει την απαραίτητη βοήθεια από τον Θεό, η παντογνωσία του οποίου ματαιώνει τις πανουργίες των δαιμόνων και η παντοδυναμία εκμηδενίζει την ισχύ τους. Ο Άγιος Βαρσανούφιος συμβουλεύει: «Πρόσελθε τὼ Κυρίω κατ’ αὐτῶν [δηλαδὴ ἐναντίον τῶν ἐχθρικῶν σκέψεών σου]ῥιπτὼν ἐνώπιον Αὐτοῦ τὴν ἀδυναμία σου καὶ Αὐτὸς δύναται οὐ μόνον ἀποστήσαι, ἀλλὰ καὶ καταργῆσαι αὐτοὺς»(Βαρσανούφιος Ἐπιστολὴ). Μόνο με την προσευχή έχει ο άνθρωπος τη δυνατότητα όχι απλώς να απωθεί αλλά και να καταστρέφει τον έξωθεν λογισμό. Η προσευχή μόνο μπορεί να καθαρίσει πλήρως την καρδιά, δηλαδή «τοῦ πάθους τὴν σημασίαν καὶ κίνησην νεκροὺν ἀγωνίζεσθαι»(Ἀγ. Μᾶρκος Ἐρημίτης, Πρὸς Νικόλαον) και να σβήσει πλήρως τα ίχνη που οι λογισμοί της αφήνουν αναπόφευκτα μετά το πέρασμά τους. Ιδιαίτερα όταν ο άνθρωπος αφεθεί σε συνομιλία μαζί τους και τους αναμίξει με τους δικούς τους λογισμούς (Φιλόθεος Σιναϊτης, Κεφάλαια Νηπτικά). Να γιατί με την προσευχή και ειδικότερα με την προσευχή του Ιησού, «τὸν οἶκον ἡμῶν τῆς καρδίας» φιλοκαλούμε και σαρώνουμε, σύμφωνα με τον Άγιο Ησύχιο Ιεροσολυμίτη, ωσότου βρούμε σε αυτή τέλεια υγεία.

Ωστόσο η επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου απαιτεί πολλή υπομονή. Η εντολή περί υπομονής εμφανίζεται πολύ συχνά δίπλα σε εκείνη της νήψης και της προσευχής σαν να πρόκειται για κάποια απαραίτητη στάση και νοοτροπία ώστε να έχει θετική κατάληξη ο αγώνας κατά των λογισμών. Σημειώνουν οι Πατέρες ότι ο αγώνας ενάντια στους λογισμούς είναι συνεχόμενος και αδιάληπτος οπότε η υπομονή αποτελεί βάση για την έναρξη και τη συνέχιση του αγώνα. Μια υπομονή που οπλίζεται συνεχώς από την παρουσία του Θεού στη ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος οφείλει να προσεύχεται για να είναι υπομονετικός.

Η προσευχή, η υπομονή, η νήψη και τα συνακόλουθα τους εμφανίζονται μέσα στην Πατερική γραμματεία ως η προϋπόθεση κάθε πνευματικής προόδου και καταρχήν της πνευματικής θεραπείας του ανθρώπου από την αθυμία –κατάθλιψη. Αποτελούν σύμφωνα με τον Άγιο Φιλόθεο Σιναϊτη τα «σωτήρια φάρμακα τῆς ψυχῆς»(κεφάλαια νηπτικά, 14).  Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος γράφει σχετικά: «ὁ πλοῦτος καὶ ἡ ὑγεία τῆς ψυχῆς ἐκ τῆς νήψεως καὶ τῆς ἐπιμελείας συνίσταται»(Λόγος 38). Μέσα από την προσευχή και την υπομονή και τα συνακόλουθα τους ο νους «ἔρχεται εἰς τὴν ἴδια πάλιν τάξιν» ξαναβρίσκει την φυσιολογική κατάστασή του και τη φυσική θέση του. Για την ενίσχυση όμως του αγώνα ενάντια στις σκέψεις που οδηγούν στις ψυχικές διαταραχές επιβάλλεται η συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας και μάλιστα στα δύο βασικά, το μυστήριο της Μετανοίας (εξομολόγηση) και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Με τον τρόπο αυτό οι πατέρες θεραπεύουν τα ψυχικά νοσήματα συμβουλεύοντας επικουρικά και την σωματική άσκηση, ούτως ώστε υγιής η ψυχή να κατοικεί σε ένα υγειές ναό που είναι το σώμα.-

Η κατάθλιψη ως ψυχική διαταραχή και η αντιμετώπιση της μέσα από την ορθόδοξη πατερική ψυχοθεραπεία. Μέρος Α΄

Η κατάθλιψη ως ψυχική διαταραχή και η αντιμετώπιση της μέσα από την ορθόδοξη πατερική ψυχοθεραπεία.

Μέρος Α΄

(Δημοσιεύθηκε στην «φωνή του Λεοντίτου» τ.46 Ανοιξη 2013)

Στην εποχή του υλισμού, της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας καθώς και την απαξίωση των ηθών , ο άνθρωπος έχει αποπροσανατολιστεί από τον σκοπό για τον οποίο υπάρχει στον κόσμο αυτό. Η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου αποτέλεσε και αποτελεί  αντικείμενο μελέτης και έρευνας τόσο από την Ιατρική , ήδη ο Ιπποκράτης τον 4^ο μΧ αιώνα περιέγραψε με λεπτομέρεια την κατάθλιψη, όσο και από την Ψυχολογία και την Θεολογία. Η επιστήμη της Ψυχολογίας στα αίτια που δημιουργούν  την ψυχική διαταραχή της κατάθλιψης τοποθετεί διάφορα γεγονότα που σηματοδοτούν την ζωή ενός ανθρώπου, όπως  για παράδειγμα στην περίπτωση μιας σημαντικής απώλειας ή θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, αυξημένου στρες ή μιας δευτερογενούς αντίδρασης ασθενών με οργανικά ή ψυχιατρικά προβλήματα. Το 1977 οι Robert& Lamontagne θέλοντας να ορίσουν σε γενικές γραμμές την κατάθλιψη την αναφέρουν ως μια κατάσταση παθολογικής θλίψης που συνοδεύεται από σημαντική μείωση του αισθήματος προσωπικής αξίας και από την επώδυνη συνείδηση της επιβράδυνσης των νοητικών, ψυχοκινητικών και οργανικών διαδικασιών. Λόγω της έλλειψης ενός λειτουργικού ορισμού , η κατάθλιψη ορίζεται κατά κύριο λόγο από τοις  ψυχολογικές , συμπεριφορικές , γνωστικές και βιολογικές εκδηλώσεις της. Τα συμπτώματα της κατάθλιψης μπορούν σε γενικές γραμμές να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

Συμπτώματα σχετικά με το συναίσθημα(λύπη, θλίψη,  άγχος ,ενοχές , θυμός, εχθρότητα .)

Συμπτώματα συμπεριφοράς : διέγερση ,καταθλιπτικό προσωπείο και στάση σώματος , ψυχοκινητική επιβράδυνση , κλάμα και απόπειρες αυτοκτονίας.

Συμπτώματα σχετικά με την στάση απέναντι στον ίδιο τον εαυτό και στο περιβάλλον: αυτομομφή, χαμηλή αυτοεκτίμηση αισθήματα ανημπορίας, απελπισίας , σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας.

Συμπτώματα γνωστικής εξασθένησης: μειωμένη ικανότητα σκέψης και αδυναμία συγκέντρωσης.

Συμπτώματα σχετικά με οργανικές αλλαγές : απώλεια όρεξης, διαταραχή ύπνου και παράπονα για οργανικά προβλήματα. 

Οι Πατέρες της Εκκλησίας συχνά μέσα από τα κείμενα τους αναφέρονται στην κατάθλιψη , την λύπη και την μελαγχολία και χρησιμοποιούν τον γενικότερο όρο αθυμία όταν αναφέρονται σε αυτή. Ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος είχε δύο ανθρώπους στο περιβάλλον του , τον φίλο του Σταγείριο και την συνεργάτιδα του Οσία Ολυμπιάδα, οι οποίοι αν και ενάρετοι όπως ο ίδιος αναφέρει έπασχαν από την αθυμία και τους απευθύνει πλήθος μακροσκελών επιστολών προκειμένου να τους βοηθήσει. Οι Πατέρες μας εξηγούν με σαφήνεια ποια είναι τα είδη της αθυμίας και την περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα. Την θεωρούν αφόρητη κατάσταση , την χειρότερη από όλες τις δοκιμασίες ακόμα και από αυτόν τον θάνατο. Εξηγούν αναλυτικά τις αιτίες και ότι μέσα από αυτές μπορούμε να καθρεπτίσουμε τον εαυτό μας και να εντοπίσουμε το πρόβλημα.Και από τον εντοπισμό του προβλήματος να οδηγηθούμε στην θεραπεία και την απαλλαγή μας από αυτή. Μας περιγράφουν ποιες είναι οι συνέπειες της αθυμίας στη ζωή μας και γιατί την επιτρέπει ο Θεός. Στέκονται πολύ στην αντιμετώπιση της . Τονίζουν πως σαφώς η αθυμία  θεραπεύεται ευκολότερα από τα πάθη και προτείνουν τις λύσεις οι οποίες είναι κυρίως πνευματικές:  Ο άνθρωπος για να θεραπευτεί από αυτή θα πρέπει να μην θελήσει να της παραδοθεί. Η εμπιστοσύνη της υπάρξεως του στον Θεό και η καταφυγή του στην Θεϊκή σκέπη και προστασία. Η αίσθηση αηδίας για την αθυμία και η άμεση εκδίωξη της μέσα από την ψυχή. Οι λογικές σκέψεις και η προσευχή καθώς και η μελέτη και ακρόαση του Θείου Λόγου. Τας παρηγορητικά λόγια των  άλλων και η Χάρη του Αγίου Πνεύματος μέσα από το μυστήριο της Μετανοίας και την Θεία Ευχαριστία. Με καρτερική υπομονή και παντελή έλλειψη ολιγοψυχίας.  Η Ψυχολογία αντίστοιχα μέσα από έρευνες  προτάσσει τα όσα οι Πατέρες θεραπευτικά κινούμενοι προτείνουν με την δική της επιστημονική ορολογία.

Στο σήμερα έχουμε ανάγκη επαναευαγγέλισμου και ενασχολήσης με την Ορθόδοξη Πατερική γραμματεία ουτως ώστε να μπορούμε να αντλούμε από αυτή λύσεις των προβλημάτων μας και απαντήσεις στις έρευνες  μας.

Ελευθερία: Ένα μεγάλο μυστήριο!

Ελευθερία: Ένα μεγάλο μυστήριο!

Αρχιμ. Νεκτάριος Μητροπουλος

Η Ελευθερία είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Δηλαδή είναι κάτι που δεν χωρά στο μυαλό μας.

Σε μια συνέντευξη στο Βήμα η συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ παρατηρεί:

­ Ποιο είναι πιο σημαντικό στη ζωή: οι επιρροές ή οι επιλογές μας;

«Συγγνώμη που σας διακόπτω, αλλά πώς μπορεί να ξεχωρίσει κανείς αυτά τα δύο; Με ποια λογική μπορεί το ένα να είναι σημαντικότερο από το άλλο στη ζωή; Νομίζω άλλωστε ότι ελάχιστα πράγματα αποτελούν επιλογές μας σε αυτή τη ζωή. Τις περισσότερες αποφάσεις που παίρνουμε τις καθορίζει είτε η κοινωνία είτε ο τρόπος που μεγαλώνουμε. Στην ουσία δεν είμαστε ελεύθεροι. Είμαστε πάντα διαθέσιμοι να αγωνιστούμε για να αποκτήσουμε την ελευθερία μας, αλλά σχεδόν ποτέ δεν φτάνουμε στην ελευθερία. Ισως επειδή η ανάγκη μας να ζήσουμε ως μέλη μιας κοινωνίας είναι μεγαλύτερη από την ανάγκη μας να ζήσουμε ελεύθεροι. Σπάνια έχουμε τα περιθώρια να κάνουμε επιλογές ως μέλη μιας κοινωνίας. Η κοινωνία τις περισσότερες φορές επιλέγει για εμάς».

­ Πώς μπορεί να συνεχίσει να αγωνίζεται κανείς για την ελευθερία αν δεχτούμε αυτό που λέτε; Αν κατάλαβα καλά, για εσάς σε μια κοινωνία ελευθερία δεν μπορεί να σημαίνει ελευθερία των επιλογών;

«Καταλαβαίνω πού θέλετε να το πάτε... Νομίζω όμως ότι όσο μεγαλώνεις και βλέπεις σε πόσες περιπτώσεις οι επιλογές σου δεν βασίστηκαν στην ελευθερία της βούλησής σου αλλά στις επιρροές που είχες δεχτεί ως άτομο, απελευθερώνεσαι ολοένα και περισσότερο. Γιατί την επόμενη φορά θα αρνηθείς να ακολουθήσεις τον ίδιο δρόμο. Συνειδητοποιείς ποια είναι τα μοντέλα που προσπάθησαν να σου επιβάλουν και ξέρεις πλέον πώς να ξεφύγεις. Παρ' όλα αυτά επιμένω: κανένας δεν είναι ελεύθερος στην κοινωνία που ζει. Αυτό είναι ένα γεγονός... Δυστυχώς όλοι κουβαλάμε τις επιρροές του παρελθόντος μας, της ανατροφής μας, όλων αυτών που μας έχουν συμβεί. Και αν κάποια στιγμή καταφέρουμε να αισθανθούμε ελεύθεροι, είναι δύσκολο να συντηρήσουμε μέσα μας αυτό το συναίσθημα. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς αυτά που συμβαίνουν γύρω του για να δει πόσο εύκολα μπορεί να καταπατηθεί η ελευθερία ενός ανθρώπου. Δεν σας κρύβω ότι συχνά σκέφτομαι πως στην πραγματικότητα ίσως να μην αρέσει και πολύ στους ανθρώπους να νιώθουν ελεύθεροι. Η ανελευθερία συχνά μας βολεύει και γι' αυτό και αναζητούμε συνεχώς φιγούρες που να μπορούν να μας επιβληθούν και να μας πούνε τι πρέπει να κάνουμε. Αν δεν είναι έτσι, πώς εξηγείτε την αδυναμία μας να επιλέξουμε τους κατάλληλους ανθρώπους για να μας κυβερνήσουν ως ελεύθερα όντα; Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι επιλέγουμε πάντα τους λάθος πολιτικούς, τους λάθοςκαθοδηγητές;».

­ Πώς το εξηγείτε εσείς αυτό;

«Δεν μπορώ να το εξηγήσω παρά μόνο έτσι όπως σας είπα πριν... Ο άνθρωπος δεν θέλει την ελευθερία του. Δεν τη θέλει γιατί τον βολεύει περισσότερο κάποιος άλλος να παίρνει την ευθύνη της επιλογής; Δεν τη θέλει γιατί δεν την αντέχει ή δεν έχει τι να την κάνει; Δεν ξέρω τι να σας πω. Απλώς βλέπω αυτό να επαληθεύεται από την ίδια την ιστορία. Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας πάντα κάποιος λέει στους ανθρώπους τι πρέπει να κάνουν ­ ένας ηγέτης ή η Εκκλησία. Ετσι είναι φτιαγμένος ο άνθρωπος. Ψάχνει να βρει αυτούς που θα του υποδείξουν τι πρέπει να κάνει. Η ιδέα να είμαστε ελεύθεροι για να μπορούμε να κάνουμε τις επιλογές μας μάς φαίνεται σχεδόν ανυπόφορη» 

Σε ένα μεγάλο ποσοστό, «οι φιγούρες που να μπορούν να μας επιβληθούν και να μας πούνε τι πρέπει να κάνουμε» παλαιότερα ανήκαν στον χώρο της θρησκείας. Στον μύθο του Μεγάλου Ιεροεξεταστού μελετά το θέμα αυτό σε μεγάλο βάθος ο Ντοστογιέφσκυ, όπου επίσης παρουσιάζει την διδασκαλία και την στάση του Ιησού Χριστού απέναντι στην ανθρώπινη ελευθερία.

Στις μέρες μας βέβαια οι θρησκείες είναι κάπως στην άκρη και υπάρχουν πλήθος αντικαταστάτες, που μετά την αποτυχία των πολιτικών είναι ειδικοί, επιστήμονες, καλιτέχνες, μέχρι και αθλητές που λειτουργούν «ως φιγούρες που να μπορούν να μας επιβληθούν και να μας πούνε τι πρέπει να κάνουμε».

Παρατηρώντας εν Χριστώ την Ελευθερία πρέπει να επισημάνουμε τα εξής:

α. Δεν είναι δυνατόν ο άνθρωπος να κατανοήσει πλήρως την ουσία της Ελευθερίας. Εν Χριστώ δεν είναι κανείς παντογνώστης. Στα όρια αυτής της ζωής, απάντηση δεν υπάρχει.

β. Στο φαινομενολογικό επίπεδο παρατηρούμε ότι η Πρόνοια του Θεού συγκαταβαίνει και ανέχεται την αδυναμία του ανθρώπου να βιώσει πλήρως την Ελευθερία του καί συλλειτουργεί με τίς «διάφορες φιγούρες που να μπορούν να μας επιβληθούν και να μας πούνε τι πρέπει να κάνουμε», έτσι ώστε η ζωή των ανθρώπων να βρίσκει διεξόδους. Βέβαια δέν έχουν όλες οι φιγούρες την ίδια ποιότητα. Αυτό όμως εμπίπτει στην κρίση του κάθε ανθρώπου προσωπικά.

Όταν 80.000 άνθρωποι σε ένα γήπεδο ουρλιάζουν για χάρη κάποιας ομάδας, δεν πρέπει να φαντασθούμε ότι ο Θεός είναι μακριά από εκεί, καθ' όσον ο Χριστός γεννήθηκε σε φάτνη αλόγων. Πως λοιπόν δεν θα καταδεχθεί τις καρδιές κάποιων που πετάν στα ουράνια γιατί ένα στρογγυλό αντικείμενο περισυλλέχθηκε μέσα από κάποια δίχτυα;

Πόσο δε περισσότερο θα καταδεχθεί αυτούς που αφοσιώνονται στα πλαίσια κάποιας θρησκείας; Τι δε να πούμε αν αυτή η θρησκεία είναι αυτή που μας φανέρωσε ο Ίδιος; Κι' αν έχει δαιτηρηθεί σχεδόν ίδια όπως μας την παρέδωσε;

γ. Εν Χριστώ όμως βιώνει κανείς την Ελευθερία. Ελευθερία εν Χριστώ είναι να είσαι Αυτός που αγαπάς. Πολλά τα εμπόδια, πολύ περισσότερα από αυτά που διακρίνει η Ντόρις Λέσινγκ. Δεν είναι ελευθερία από κάτι. Είναι μια εντελώς θετική κατάσταση. Τότε εξαφανίζεται το ερώτημα, τί είναι Ελευθερία. Είναι αυτό που, κατά Χάρη, είμαι. Δυστυχώς αυτό κρατάει λίγο και μετά πάλι αναρωτιέσαι τί είναι Ελευθερία. Τώρα όμως ξέρεις ότι υπάρχει απάντηση. Και προσδοκάς την επόμενη συνάντηση μαζί Της.

Περί Μοναχισμού Α΄

Περί Μοναχισμού Α΄

  Αρχιμ.Νεκτάριος

Καθηγούμενος Ι.Μ.Σπηλιάς

Οι απαρχές του.

Ο μοναχισμός αποτελεί έναν από τους πανάρχαιους εκκλησιαστικούς θεσμούς ο οποίος γνώρισε στο διάβα των αιώνων εξελίξεις και σχηματικές αλλαγές στην οργάνωσή του, αλλά εν τη ουσία του παραμένει αμετάτρεπτος και αναλλοίωτος, με σαφή προσανατολισμό και σκοπό.

Κατά τους τρείς πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, αρκετά πρίν την κατάπαυση των διωγμών επί Μ. Κων/νου, ενεφανίσθησαν ευσεβείς Χριστιανοί, οι οποίοι έφευγαν από τον κόσμο για να επιδοθούν, απερίσπαστοι από βιοτικές μέριμνες και κοσμικούς θορύβους, στην άσκηση και την προσευχή. Ενώ άλλοι αναχωρούσαν στην έρημο για να αναζητήσουν εκεί όχι απλώς μία ασφάλεια από τους κινδύνους ενός διεφθαρμένου πολιτισμού, αλλά την πλήρη εκείνη προσφορά της ζωής τους στο Θεό. Έτσι έχουμε την ανάπτυξη του πρώιμου ερημιτικού μοναχισμού.

Τον 4^ο αιώνα όμως ο Χριστιανισμός εισέρχεται σε μια νέα περίοδο της ιστορικής του πορείας. Ο διωγμός παύει, η Κωνσταντίνιος ειρήνη επικρατεί, η Εκκλησία πλέον τιμάται και προστατεύεται από το κράτος, αποκτά πλούτη, προνόμια. Αυτό έχει ως συνέπεια την εμφανή εκκοσμίκευσή της. Τότε ακριβώς το παράδειγμα των ολίγων μεμονωμένων αναχωρητών των τριών πρώτων αιώνων βρίσκει μυριάδες μιμητών. Ιδρύονται Σκήτες, Λαύρες, Κοινόβια μεγάλα και πάμπολλα. Ο μοναχισμός πλέον μεγαλύνεται, οι άγιοι πατέρες της ερήμου λάμπουν στον εκκλησιαστικό ουρανό διότι «χειρ Κυρίου ην μετ’ αυτών», και απλώνεται από την Αίγυπτο και τη Λυβίη, στο Σινά, στην Παλαιστίνη, στη Συρία, στον Όλυμπο της Βιθυνίας, στο Άγιον Όρος και σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο.

Οι μοναχοί υπενθυμίζουν το σκοπό της ζωής.

Οι μοναχοί λοιπόν θα αποτελέσουν επί αιώνες το αντίβαρο μιας εκκλησίας ευτυχισμένης και μακαρίας, και την απτή μαρτυρία και διαρκή υπόμνηση του αληθινού προορισμού του ανθρώπου: να γίνει «τέλειος» ως ο Πατήρ αυτού ο εν ουρανοίς. Στην ιστορία της Ορθοδόξου Ανατολής οι ερημίτες, οι αναχωρητές, οι ασκητές, οι στυλίτες, αλλά και οι μεγάλες μοναχικές κοινότητες- όπως το Στούδιο της Κων/πόλεως- οι οποίες θα φέρουν την «έρημο» μέσα στην καρδιά των μεγάλων πόλεων, θα αναδειχθούν με την σιωπή τους, τον λόγο τους, τα γραπτά τους, την όλη βιωτή τους, μεγαλοφωνότατοι κήρυκες του «ενός χρεία εστί». Διαπρυσίως θα κηρύξουν, θα αναγγείλουν, θα υπενθυμίσουν ότι ο σκοπός της μοναχικής ζωής, αλλά και όλων των βαπτισμένων Χριστιανών είναι η επίτευξη κατά το δυνατόν της εν Χριστώ τελειότητος.

«Θεραπευτική αγωγή». Πράξη και θεωρία.

Ο μοναχισμός ως γνήσιος εκφραστής της αυθεντικής εκκλησιαστικής παραδόσεως λειτουργεί ανέκαθεν ως οδοδείκτης της πορείας που πρέπει να ακολουθηθεί για τη βίωση αυτής της εφικτής τελειότητος. Οι μοναχοί διήνυσαν ή διανύουν τα στάδια της θεραπευτικής αγωγής και τα διδάσκουν σε όλους τους χριστιανούς ως εμπειρίες πλέον και αναφαίρετες γνώσεις. Όλοι οι απόγονοι του Αδάμ πρέπει να διανύσουν τα στάδια της καθάρσεως, του φωτισμού και της θεώσεως για να φθάσουν στην τελειότητα, στην κατά χάριν θέωση.

Οι άγιοι πατέρες ως διδάσκαλοι του μοναχισμού και φωστήρες της όλης Εκκλησίας εδίδαξαν και τα μέσα και τους τρόπους που πρέπει να μετέλθη όποιος πράγματι επιθυμεί την θεραπεία από τα πάθη του και την απόκτηση της υγείας του. Βασικότατο γνώρισμα του μοναχισμού είναι αυτή η καθ’ ολοκληρίαν εφαρμογή αυτής της θεραπευτικής αγωγής. Αν θέλουμε να δούμε την ουσία του ορθόδοξου μοναχισμού πρέπει να μελετήσουμε τους μακαρισμούς και όλες γενικά τις εντολές του Χριστού. Οι μοναχοί ξεκινούν την αγωνιστική πορεία τους για τα τρία στάδια της πνευματικής ζωής, την κάθαρση, το φωτισμό και τη θέωση, με την αυτογνωσία, την ταπείνωση, την μετάνοια, την κάθαρση της καρδιάς και φθάνουν μέχρι την επιθυμία για διωγμό και μαρτύριο. Κατ’ ουσίαν επιθυμούν να βιώσουν πλήρως την εντολή του Θεού «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου … και τον πλησίον σου ως σεαυτόν».

3 αποταγές, 3 σταυροί, 3 αναγεννήσεις.

Όλοι όσοι επιθυμούν να εισέλθουν στο μοναχικό στάδιο για να αγωνισθούν και να νικήσουν, και για να έχουν συνεργό Αυτόν που «εξήλθε νικών και ίνα νικήση», καλούνται σε μία τριπλή αποταγή, απάρνηση, απέκδυση. Η πρώτη αποταγή είναι η διαρκής αποταγή του κόσμου και επεκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή του μοναχού. Η δεύτερη αποταγή είναι η «εκκοπή του ιδίου θελήματος» και η τρίτη αποταγή είναι η αποταγή της «κενοδοξίας». Αυτές οι τρείς αποταγές αντιστοιχούν με την άρση των τριών σταυρών που σηκώνει ο μοναχός σε όλη του τη ζωή. Ο πρώτος σταυρός είναι εξωτερικός και επιβάλλεται από τις συμφορές και τις θλίψεις, ο δεύτερος σταυρός είναι η εσωτερική πάλη του ανθρώπου με τα πάθη και τις επιθυμίες και ο τρίτος σταυρός είναι η ολοκληρωτική παράδοση στο θέλημα του Θεού.

Όμως οι τρείς αποταγές και οι τρείς σταυροί συνδέονται και με τις τρείς αναγεννήσεις, που επιτυγχάνονται με την κάθαρση της καρδιάς, τον φωτισμό του νού και τη θέωση. Επομένως οι τρείς αποταγές, οι τρείς σταυροί και οι τρείς πνευματικές γεννήσεις είναι η διαρκής πορεία του μοναχού προς την πνευματική ολοκλήρωσή του. Όλος αυτός ο δια βίου αγώνας των μοναχών συνιστά την άσκηση και σκοπός της ορθοδόξου αυτής ασκητικής αγωγής είναι η καθαρή προσευχή και η απάθεια.